Olsztyn: Bet Tahara - Dom Mendelsohna

Olsztyn (niem. Allenstein). To miejsce planowałem odwiedzić od wielu lat. Cieszę się niezmiernie, że w te wakacje udało się wreszcie osiągnąć cel. Przed Wami wnętrze dawnego żydowskiego domu pogrzebowego Bet Tahara, który został wykonany w 1913 roku, a zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna - znanego na całym świecie architekta działającego w duchu modernizmu (obecnie potocznie zwany jest domem Mendelsohna). Z zewnątrz budynek ten jest całkowicie niepozorny, a dopiero jego wnętrze zachwyca. Co ciekawe - kopuła jaką widzicie na zdjęciach jest wykonana w całości z drewna!

Czytaj więcej »

Swarzędz: dom z gwiazdą Dawida?

Swarzędz (niem. Schwersenz). Historia tego miasta była właściwie od zawsze związana z Żydami. Już w 1621 roku (jeszcze przed oficjalnym utworzeniem miasta - co miało miejsce w 1638 roku) podpisane zostało porozumienie, na mocy którego Żydzi z Poznania znaleźli możliwość osiedlenia się właśnie na terenie Swarzędza (nazywanego w tamtym okresie Grzymałowem). W 1704 roku na 2767 mieszkańców - 1501 mieszkańców to byli Żydzi. Taki stan utrzymywał się wiele lat, aż do lat 20-tych XX wieku, gdzie znacząco spadł odsetek Żydów. Synagoga, bo taka była wybudowana w Swarzędzu - spłonęła w 1934 roku i jej już nie odbudowano. Na obszarze miasta pozostało jeszcze kilka śladów po Żydach. Czy ten dom jest taką pozostałością? Prawdopodobnie - nie. Choć patrząc na jego zwieńczenie - wyraźnie widoczna jest gwiazda Dawida - i zgadza się nawet kolorystyka.

Czytaj więcej »

Tomaszów Mazowiecki: ślad po mezuzie - pamiątka po Żydach

Tomaszów Mazowiecki. Dawno na łamach Kamienic w Polsce nie pokazywałem Wam śladów po mezuzach. Taki odnalazł się przypadkiem także w Tomaszowie - wyhaczony dosłownie w ostatniej chwili przed wyjazdem do Warszawy, gdzie w tym czasie miałem bazę wypadową.

O innych znalezionych przeze mnie mezuzach możecie poczytać tutaj.

 

Czytaj więcej »

Lublin: reklama przedwojennego składu przypraw w języku Jidysz

Lublin. Z tym napisem w języku Jidysz to ciekawa historia. Kilka lat temu natrafiono na ślad tej przedwojennej reklamy "składu przypraw" w bramie przejazdowej kamienicy przy ulicy Cyruliczej 4, o czym możecie przeczytać m. in. w tym artykule. Będąc w Lublinie udałem się tam - jednak napisu już nie było. Po krótkiej rozmowie - dowiedziałem się, że reklama została przeniesiona! Na potwierdzenie tego faktu - 2 zdjęcia już po przenosinach do siedziby Teatru NN. Jak dobrze, że udało się tą reklamę ocalić!

Czytaj więcej »

Kalisz: drzwi z gwiazdą Dawida - pamiątka po Żydach

Kalisz. Już dwukrotnie na łamach bloga wspominałem Wam o pozostałościach po kaliskich Żydach pokazując ślady po mezuzach i kuczkę. Dzisiaj mam dla Was coś jeszcze bardziej wymownego i całkowicie unikalnego. W jednej z kamienic po dzień dzisiejszy można odnaleźć ślad po wykonanej własnoręcznie przez mieszańców w 1933 roku gwieździe Dawida. Jestem ciekawy, czy gdziekolwiek indziej w Polsce coś takiego jeszcze przetrwało...

Czytaj więcej »

Grudziądz: powrót do przyszłości - erbaut 5633

Grudziądz (niem. Graudenz). Napis na budynku brzmi: Erbaut 5633, czyli wybudowano w 5633 roku (przyjmując kalendarz obecnie obowiązujący w Polsce był to 1873 rok). Umieszczony on został na dawnym żydowskim zakładzie dla sierot fundacji K. Lachmana. 

Czytaj więcej »

Strzelno: ziemiopłody

Strzelno (niem. Strelno). Lubię takie przygody. Tuż po przyjeździe do Strzelna na rynku  podchodzi do mnie nieznajomy mężczyzna i zaczyna opowiadać mi o historii swojego miasta. Po chwili pyta się, czy widziałem pozostałość starej reklamy na jednym z budynków. Jako, że dosłownie chwilę wcześniej przyjechałem - odpowiadam, że nie. Po takiej odpowiedzi prowadzi mnie w jedną z uliczek i wskazuje taką oto reklamę, gdzie na górze widnieje nazwisko właściciela "L. Lippmann", a poniżej napis "Ziemiopłody". Od Pana dowiaduję się także o żydowskim pochodzeniu niniejszej osoby, czego potwierdzenie można znaleźć także w internecie. W tym miejscu mogę podziękować nieznajomemu Panu za wskazanie tego miejsca.

Czytaj więcej »

Kraków: Zakład wyrobów marmurowych Zygmunta Schönberga

Kraków. Prawdziwy unikat i gratka! Rzecz znaleziona kompletnym przypadkiem, ale nigdzie właściwie do tej pory nie spotkałem podpisu wykonawcy okładziny marmurowej. Co więcej - jest to przypuszczalnie pozostałość po krakowskich Żydach (imię i nazwisko występuje na listach żydowskich mieszkańców Kazimierza). 

Czytaj więcej »

Będzin: kuczka - pamiątka po Żydach

Będzin. Kuczki są namacalnymi śladami bytności Żydów w danych miastach (o kilku z nich wspominałem tutaj). Czasami jednak trudno stwierdzić, czy taka kuczka nie jest zwykłą przybudówką. Wątpliwości są zawsze. W tym jednak przypadku, jest to jedynie ślad po kuczce. W sumie nie było by nic w nim bardzo unikalnego, jednak bardzo wprawne oko wypatrzy ledwo widoczny w jej miejscu napis. Według źródeł brzmiał on: Elochejnu melech ha-olam (hebr., ”Nasz Bóg, Król świata”). Takie coś widziałem tylko ten jeden raz w życiu.

Czytaj więcej »

Kalisz: mezuzy - pamiątki po Żydach

Kalisz. W przedwojennym Kaliszu odsetek Żydów momentami przekraczał nawet 35% ludności całego miasta. Pomimo upływu lat i dużych zniszczeń Kalisza z czasów I i II wojny światowej do dzisiaj można odnaleźć ślady po tej ludności. Pojawiają się zarówno kuczki (o jednej z nich wspominałem tutaj), jak i mezuzy. To właśnie tych drugich szukałem podczas ostatniej wizyty w Kaliszu w lipcu tego roku. Czym jest mezuza?

Tak mówi Wikipedia:

Mezuza (hebr. ‏מזוזה‎, dosł. odrzwia, futryna drzwiowa) – zwitek pergaminu z naniesionymi dwoma fragmentami Tory (Księga Powtórzonego Prawa 6,4–9 i Księga Powtórzonego Prawa 11,13–21), umieszczony w pojemniku wykonanym z drewna, metalu, kości lub szkła, albo w rurce, i zawieszany na zewnętrznej prawej framudze drzwi, w judaizmie mający wartość symboliczną, historyczną i religijną.

O kilku śladach po mezuzach wiedziałem z różnych źródeł, jednak o tym miejscu była cisza. Natrafiłem na nie zupełnie przypadkiem. Jest ono jak dla mnie szczególne, bo w futrynie pozostały aż 2 ślady po mezuzach. Warto wędrować swoimi ścieżkami i poszukać. Szukajcie - a znajdziecie!

Czytaj więcej »

Łódź: synagoga Reicherów

Łódź. Dzisiejszy wpis będzie trochę odbiegał od głównego nurtu jakim zajmuje się Klatkowiec. Niemniej jednak po części dotyczy kamienic. Jakiś czas temu na "fejsbuku" wyskoczyła informacja o wycieczce szlakiem łódzkich Żydów. Wraz z tą informacją była adnotacja, że będzie możliwość zwiedzenia wnętrza synagogi. Byłem już przy niej podczas wcześniejszych wypraw, jednak zawsze jej wnętrze było niedostępne. W przypadku Klatkowca decyzja czasami bywa szybka - jadę to wnętrze zobaczyć. Tak też się stało i pewnego styczniowego dnia przybyłem ponownie do Łodzi. Na samej wycieczce pojawił się tłum mieszkańców (pewnie około 150 osób). Moje zwoje myślowe przeanalizowały sytuację - no nie - jak ten tłum wparuje do wnętrza synagogi - zapomnij o zdjęciach. Na szczęście gościnność mieszkańców Łodzi nie zawiodła i tym razem - udało się odłączyć od grupy i dostać do wnętrza na 15 minut przed przybyciem całej grupy, za co dziękuję! Sam budynek został wybudowany w 1902 roku i mieści się na tyłach jednej z kamienic - dotarcie do niego wcale nie jest takie proste - trzeba przejść przez dwie bramy. Sami zobaczcie jak wygląda jej wnętrze (przebudowane w latach 80-tych).

Czytaj więcej »

Lublin: mezuza - pamiątka po Żydach

Lublin. Większa część dzielnicy żydowskiej, rozciągającej się w okolicach zamku, została zniszczona w trakcie II wojny. Jednak pomimo celowych działań związanych z zacieraniem śladów (planowe wysadzanie kamienic przez okupanta), można nadal odnaleźć pozostałości. Oto ślad po mezuzie znaleziony przy drzwiach jednego z mieszkań. 

O innych tego typu śladach możecie poczytać tutaj.

Czytaj więcej »

Przemyśl: napis w języku jidysz - pozostałość po ochronce dla dzieci żydowskich

Przemyśl. Kręcąc się po okolicy wdałem się w krótką rozmowę z pewną bardzo miłą starszą panią. To ona mi zwróciła uwagę, że w tym miejscu są pozostałości po społeczności żydowskiej w Przemyślu. Sama z resztą dobrze pamiętała ten napis jak jeszcze był czytelny. Brzmiał on tak: "Dar Żydów przemyskich w Ameryce dla ochronki sierot żydowskich". Napis był dwujęzyczny - w języku polskim i w jidysz. Podobno został zniszczony w 1968 roku. Zdjęcia wykonywałem w sierpniu 2015 roku. Jakie było moje zdziwienie, jak dzisiaj natrafiłem na artykuł w lokalnej prasie, że napis ten kilka tygodni temu został odnowiony. Nie mogłem sobie odmówić pokazania Wam stanu napisu sprzed remontu.

 

Czytaj więcej »

Kielce: kuczka - pamiątka po Żydach

Kielce. Kolejna kuczka odnaleziona! Powiem szczerze, że stało się to zupełnym cudem, bo kamienica obecnie jest w trakcie remontu i nie było szansy całkowitego wejścia do jej wnętrza. Musiała wystarczyć sama brama - na szczęście kuczka była przez nią w pełni widoczna. Podobno w podwórzu istnieje także dawna sala modlitw, w której odnalezione zostały stare malowidła (niestety do niej już się nie udało podejść, a docelowo ma zostać przeniesiona w całości w inne miejsce). O wcześniejszych znaleziskach kuczek pisałem tutaj.

Czytaj więcej »

Przemyśl: mezuza - pamiątka po Żydach

Przemyśl. Kolejna, po tej z Siedlec, odnaleziona mezuza. Mieszkanka kamienicy była bardzo zdziwiona co tak fotografuję stare drzwi. Jak później dodała, po moich krótkich wyjaśnieniach, sama przez tyle lat nie zwróciła uwagi na ten ślad. Tego typu pozostałości po Żydach w Przemyślu odnalazłem co najmniej kilka. Zapewne, jakbym miał więcej czasu na zwiedzanie, jeszcze kilka mezuz udałoby się odkryć. Chciałbym jeszcze kiedyś w te rejony wrócić!

Czytaj więcej »

Tarnów: reklama restauracji Goldberga w języku jidysz

Tarnów. Na kamienicy w centrum miasta można znaleźć odnowioną starą reklamę. Napisy wykonane są zarówno w języku polskim, jak i jidysz. Stanowią one rekonstrukcję przedwojennej reklamy restauracji prowadzonej przez p. Goldberga, o czym świadczy niewielki napis pod słowem "przekąski". Podany jest też tam adres: ul. Wałowa 5. O dwóch innych przykładach napisów w języku jidysz w Krakowie i Radomiu wspominałem tutaj i tutaj.

Czytaj więcej »

Kielce: płytki na posadzce z Gwiazdą Dawida?

Kielce. Dzisiaj wpis trochę zagadkowy i niejednoznaczny. Przechadzając się po jednej z klatek schodowych moją uwagę zwróciły ciekawe stalowe schody. Zawędrowałem nimi na samą górę kamienicy, po czym schodząc do wyjścia nagle przyuważyłem dosyć ciekawą rzecz. Na podłodze pomiędzy piętrami wyłoniło się kilka płytek stanowiących uzupełnienie w posadzce z symbolem Gwiazdy Dawida. Czy rzeczywiście jest to pozostałość po Żydach w Kielcach - nie wiem. Pewne źródła mówią, że w Polsce istniała przed wojną firma produkująca kafle o nazwie Dziewulski i Lange z siedzibą w Opocznie, której logotypem była właśnie Gwiazda Dawida. Jednakże płytki te są opatrzone najczęściej znakiem DL, a dodatkowo posiadają kropkę w środku gwiazdy. Tutaj jednak nie mamy do czynienia z niczym podobnym. Zatem, czy jest to jednak pozostałość po którymś z pożydowskich budynków w Kielcach (bo widać wyraźnie, że były one przeniesione z innego miejsca)? Ja na to pytanie niestety nie odpowiem.

Inne wpisy związane z historią Żydów w Polsce znajdziecie tutaj. 

Czytaj więcej »

Siedlce: mezuza - pamiątka po Żydach

Siedlce. Dzisiaj odwiedzimy na łamach Klatkowca kolejne, już 49 miasto. Przy drzwiach jednej z kamienic wypatrzyłem dziwnie złuszczającą się farbę. Po głębszej analizie okazało się, że jest to ślad po obecności Żydów w Siedlcach. Mezuza - bo o niej mowa - stanowi zwitek pergaminu z fragmentami Tory. Zamieszczano ją na framugach drzwi wejściowych do bożnic, czy też zwykłych mieszkań, po prawej stronie drzwi, najczęściej skosem. Ile tego typu pozostałości jest jeszcze na obszarze Polski prawdopodobnie nikt nie wie - są one jednak obecnie rzadkością.

Czytaj więcej »

Zamość: wnętrze mykwy

Zamość. Dzisiaj na Klatkowcu rzecz kompletnie unikalna (przy okazji z góry przepraszam za jakość zdjęcia, bo warunki były ekstremalne). Podczas swoich podróży nie ukrywam, że lubię poszukiwać śladów różnych kultur. Tym bardziej ucieszył mnie fakt istnienia budynku dawnej mykwy w Zamościu. Okazało się, że akurat w tym czasie budynek przechodził remont. Dzięki uprzejmości pracowników udało mi się zobaczyć właśnie odkryty rytualny basen (zbrojenia widoczne po lewej stronie fotografii zdradzają, że przez dziesięciolecia był on ukryty pod posadzką). Na dole widoczne są jeszcze schody prowadzące na dno basenu. Ciekawe jak ten budynek wygląda obecnie w środku i czy sam basen został w jakiś sposób wyeksponowany. 

Czytaj więcej »

Poznań: malowidło w kamienicy z postacią Żyda

Poznań (niem. Posen). W tej kamienicy byłem 2 razy w życiu. Pierwszym razem zapamiętałem tylko, że coś było widoczne na ścianie i jakoś na tym poprzestałem. Ostatnio jednak ponownie odwiedziłem to miejsce i można by rzec, że przejrzałem na oczy, co tak na prawdę widać na tych resztkach malowidła. Ledwo widoczne są tutaj zarysy starszego mężczyzny z brodą. Jednak uwagę zwraca nakrycie głowy jakie on posiada - jarmułkę. Tym samym nie ma wątpliwości, że malowidło przedstawia postać Żyda. Jak dla mnie jest to niebywałe znalezisko. Nie wiem, czy jeszcze w jakiejś świeckiej kamienicy w Polsce na klatce schodowej można uświadczyć coś podobnego.

Inne wpisy związane z historią Żydów w Polsce znajdziecie tutaj.

Czytaj więcej »